کاملترین مجموعه از آثار نقاشی کلاسیک و معاصر ایران
سفارشی‌سازی تابلوها با سلیقه شما
چاپ‌های هنری با کیفیت اصل آثار
تیم مشاوره برای بهترین انتخاب
چاپ تابلو نقاشی ایرانی
تابلوهای نقاشی ایرانی خلاصه‌ای فشرده و چشم‌نواز از تاریخ بلند هنر این سرزمین‌اند؛ تاریخی که از نگاره‌های ابتدایی و نقش‌های کهن آغاز می‌شود و تا آثار نوگرای هنرمندان معاصر امتداد می‌یابد. نقاشی ایرانی، با همه تنوع و فراز و نشیبش، همواره حامل روح فرهنگ ایرانی و نگاه شاعرانه مردم این سرزمین بوده است. در سایت تونالیته میتوانید آثار نقاشی ایرانی را مشابه اصل آثار سفارش دهید و دریافت کنید. خرید تابلو با سلیقه شما و مطابق نیاز شما صورت میگیرد. در صورتی که برای انتخاب تابلو ابهامی دارید از مشاوره تیم تونالیته استتفاده کنید.
مقاله بسیار جامع در باره تاریخ نقاشی ایران
نقاشی ایرانی قبل از اسلام
نقاشی و هنر تصویری در ایرانِ پیش از اسلام، گرچه مانند نگارگری دوره‌های اسلامی مبتنی بر کتاب‌آرایی و روایت‌پردازی مستقیم نبود، اما از طریق دیوارنگاری‌ها، نقوش برجسته، سفال‌نگاره‌ها، فلزکاری و مجسمه‌سازی رنگی، بنیان‌های تصویری هنر ایرانی را شکل داد. بسیاری از ویژگی‌هایی که بعدها در مکاتب تبریز، هرات و اصفهان به اوج رسید، ریشه در همین دوره‌های باستانی دارد: گرایش به نمادپردازی، اهمیت روایت، ترکیب‌بندی‌های آیینی و نگاه ویژه به شکوه، قدرت و کیهان‌شناسی ایرانی.
۱. هنر ایرانی در زمان هخامنشیان
در دوره هخامنشی، هنر تصویری بیش از هر چیز در قالب نقوش برجسته سنگی، معماری و تزیینات رنگی جلوه یافت. تخت‌جمشید، مهمترین مرکز هنری این دوره، در حقیقت یک «کتاب تصویری سنگی» است؛ در تخت جمشید هنرمندان با نقش‌برجسته‌های دقیق، مجموعه‌ای از روایت‌ها درباره نظام سیاسی، آیین‌ها و وحدت اقوام تحت فرمان شاهنشاه را ارائه می‌کنند.
نقش‌برجسته‌های آپادانا، با صفوف بلند خراج‌گذاران، نوعی آغازین از سنت «چینش افقی روایت» را نشان می‌دهد؛ روشی که هزار سال بعد در نگارگری ایرانی–اسلامی ادامه یافت. موتیف نمادین شیر و گاو نیز بازتاب جهان‌بینی ایرانی – نبرد دائمی نیروهای طبیعت و پیروزی نظم بر بی‌نظمی – است.
هرچند نقاشی به‌معنای متعارف کمتر حفظ شده، اما شواهد رنگ‌دانه‌ها روی ستون‌ها و دیواره‌ها نشان می‌دهد که بناها در اصل کاملاً رنگی بوده‌اند و نقاشی دیواری بخشی اساسی از معماری تشریفاتی به‌شمار می‌رفته است.
۲. آغاز واقع‌گرایی و «تمام‌رخ» ایرانی در دوره اشکانیان
با ورود به دوره اشکانی، سنت تصویری ایران دگرگونی چشمگیری پیدا کرد. مهمترین شاخصه این دوره، نمایش تمام‌رخ (Frontalism) در پیکره‌ها و نقاشی‌هاست.
دیوارنگاره‌های اشکانی نسا، کوه خواجه و کاخ هتره، همراه با مجسمه شمی، نشان می‌دهد که هنرمندان اشکانی به بیان ساده، مستقیم و بی‌پیرایه چهره‌ها روی آوردند؛ رویکردی که بعدها حتی بر هنر بیزانس نیز تأثیر گذاشت. این گونه نمایش، نوعی تمرکز معنوی و اقتدار آیینی ایجاد می‌کند و برخلاف نیم‌رخ‌های تشریفاتی هخامنشی، مخاطب را به رابطه‌ای رو‌دررو با سوژه دعوت می‌کند.
در همین دوره، سنت نقاشی دیواری با تنوع رنگی بیشتر احیا شد. استفاده از رنگ‌های معدنی، خطوط پررنگ و چهره‌نگاری ساده، مسیر تصویرگری در ایران را به سوی روایت‌پردازی صریح‌تر هدایت کرد.
۳. هماهنگی دوباره با سنت شاهانه ایرانی در دوره ساسانیان
ساسانیان بازگشتی آگاهانه به شکوه تصویری هخامنشی داشتند. در این دوره، هنر تصویری – از نقش برجسته تا نقاشی دیواری و فلزکاری – بیش از هر چیز بر شکوه شاهانه و روایت‌های اسطوره‌ای تمرکز یافت.
نقوش برجسته طاق‌بستان اوج روایت‌پردازی تصویری این دوره هستند: صحنه‌های شکار، تاج‌گذاری و حضورهای آیینی، در عین ایستایی سنتی، دارای لایه‌هایی از حرکت و پویایی هستند. این تصاویر با ترکیب‌بندی‌های چندسطحی خود، الگویی برای روایت‌گری تصویری شدند که بعدها در نگارگری ایران بازتاب یافت.
همچنین سنت استفاده از خطوط نرم، ریتم تکرارشونده و چهره‌های نیم‌رخ– که ریشه در هنر هخامنشی داشت – در این دوران تقویت شد. وجود شواهدی از نقاشی دیواری در بیشاپور و تیسفون نشان می‌دهد که ساسانیان در کنار سنگ‌تراشی، سنت نقاشی داخل بنا را نیز با رنگ‌های درخشان دنبال می‌کردند. دوران اسلامی و شکوفایی نگارگری ایرانی
نقاشی ایرانی بعد از اسلام
با سقوط ساسانیان در سده هفتم و پیوستن ایران به قلمرو فرهنگی–تمدنی اسلام، شیوه‌های بیان تصویری دچار دگرگونی بنیادین شد. قوانین فقهی و حساسیت‌های مذهبی نسبت به پیکره‌سازی سه‌بعدی، سبب شد بسیاری از قالب‌های پیشین – همچون مجسمه‌سازی و برخی شیوه‌های دیوارنگاری – رو به افول روند. همین وضعیت، هنرمندان را به سوی جست‌وجوی رسانه‌ای تازه و مناسب با فضای فرهنگی نو سوق داد.
در چنین بستری بود که نگارگری ایرانی – یا همان مینیاتور – به‌تدریج شکل گرفت و بدل به زبان تصویری ممتاز فرهنگ ایرانی–اسلامی شد. این نقاشی‌ها که بر بستر کاغذ و برای آلبوم‌ها و نسخه‌های خطی خلق می‌شدند، به دلیل فرم تخت، تزئینی و شاعرانه خود، با تعالیم مذهبی سازگارتر بودند. در عین حال، تماس ایران با فرهنگ چین در دوره ایلخانی، سنت تازه‌ای از خط‌پردازی موج‌دار، رنگ‌گذاری درخشان و ترکیب‌بندی‌های سیال را وارد نگارگری کرد؛ و این جریان از قرن سیزدهم تا شانزدهم به شکوفایی رسید.
در میان شاهکارهای این سنت، شاهنامه تهماسبی جایگاهی بی‌همتا دارد. این مجموعه عظیم که به فرمان شاه اسماعیل اول و در کارگاه شاه تهماسب پدید آمد، نمونه‌ای از پیوند سیاست و هنر است؛ جایی که تصویرگری اساطیر ایرانِ فردوسی، وسیله‌ای برای مشروعیت‌بخشی سیاسی و بازسازی شکوه باستانی شد.
ویژگی‌های بنیادین نگارگری این دوران – از پالت رنگی روشن و زنده تا نمایش عمق در قالب چینش عمودی فضا – همگی در این آثار نمود دارند. در این نقاشی‌ها، پس‌زمینه به‌مثابه جهانی مستقل، سرشار از جزئیات گیاه‌نگاره، بناهای خیالی، حیوانات و پارچه‌های نقوش‌دار است؛ جهانی که بیشتر روایت‌های منظوم و اسطوره‌ای را در خود مجسم می‌کند تا واقعیت مادی را.
کمال‌الدین بهزاد
در تاریخ نگارگری اسلامی، نام کمال‌الدین بهزاد به‌مثابه نقطه اوج خلاقیت و تحول یاد می‌شود. او توانست عناصر هندسی و ریتمیک سنت ایرانی را با دید تازه‌ای از فضاسازی، حرکت و فردیت‌بخشی درآمیزد و سبکی بی‌بدیل پدید آورد.
بهزاد استاد آفرینش صحنه‌هایی پیچیده با فضاهای خالی هدفمند بود؛ سکوتی تصویری که حرکت و پویایی سویه‌های دیگر تصویر را برجسته‌تر می‌کرد. جای‌گذاری فیگورها در آثار او نه‌تنها مهارت تکنیکی، بلکه فهمی عمیق از رفتار انسانی، حالات روانی و رابطه شخصیت‌ها با محیط را آشکار می‌کند. همین ویژگی‌ها بود که دیدگاه تازه‌ای نسبت به فردیت در هنر ایرانی ایجاد کرد و راه را برای تولد پرتره‌نگاری مینیاتوری گشود.
اثر مشهور او، پرتره درویش، یکی از درخشان‌ترین نمونه‌های پرتره‌سازی در سنت اسلامی است؛ چهره‌ای سرشار از آرامش و ژرفای معنوی که با خطوط شعر در پیرامون خود، رابطه‌ای مستقیم میان تصویر و بیان ادبی برقرار می‌کند. این اثر نشان‌دهنده بالاترین درجه از مشاهده، دقت و ظرافت قلم‌گیری در نگارگری قرن نهم و دهم هجری است. مکاتب عصر صفوی: از تبریز تا اصفهان
مکتب تبریز اول (دوره ایلخانی؛ قرن ۷ و ۸ هجری)
مکتب تبریز اول نخستین چارچوب رسمی نگارگری ایرانی به‌شمار می‌آید؛ دورانی که همزمان با استقرار ایلخانان در ایران رقم خورد و بنیان‌های بصری تازه‌ای را در هنر کتاب‌آرایی ایجاد کرد. هرچند حاکمان مغول از سنت تصویری خود فاصله گرفته بودند، اما هنر را ابزاری برای تثبیت مشروعیت سیاسی و هویت‌سازی در سرزمین تازه می‌دانستند؛ از همین‌رو، نگارگری را با قدرتی سازمان‌یافته حمایت کردند.
مرکز این فعالیت هنری، ربع رشیدی بود؛ مجموعه‌ای کارگاهی و آموزشی که به فرمان خواجه رشیدالدین بنا شد. بسیاری از برجسته‌ترین نسخه‌های مصور این دوران – همچون جامع‌التواریخ و شاهنامه دموت – در همین فضا و با همکاری گروهی استادان طراحی، رنگ‌پردازی، تشعیر و کتاب‌آرایی پدید آمدند.
ورود تأثیرات چینی و مغولی، مهمترین عامل شکل‌گیری زبان بصری تبریز اول است. این تأثیر در دو سطح قابل مشاهده است:
الف) فرم و حرکت
- چهره‌ها با چشمان بادامی و ساختار عمودی نقاشی، یادآور سنت نقاشی چین است.
- خطوط سیال و حرکت‌های دایره‌ای، نوعی شاعرانه‌سازی فرم ایجاد می‌کند؛ تصویری که بر احساس و موسیقی خط متکی است، نه بر بازنمایی طبیعی.
ب) محتوای طبیعت‌نگارانه تغزلی
- طبیعت در این مکتب «بازنمود مستقیم» نیست؛ بلکه تصویری نمادین و تغزلی است.
- درخت‌ها اغلب بی‌مقیاس، کج، بدون میوه و شبیه آرایه‌هایی برای پرکردن فضا هستند؛ گویی طبیعت نه یک موضوع، بلکه زبان استعاری تصویر است.
نکته دیگر در این مکتب، شکل‌گیری سنت معماری‌نگاری (بن‌نگاری) است؛ معماری نه به‌عنوان سازه‌ای کامل، بلکه همچون یک آرایه بصری که با کاشی‌کاری‌ها، قاب‌ها و خطوط تزیینی تعریف می‌شود. این شیوه بعدها در آثار کمال‌الدین بهزاد به اوج رسید و تبدیل به عنصر تفکیک‌ناپذیر نگارگری ایرانی شد.
شیوه تولید آثار در این دوره نیز کاملاً کارگاهی و گروهی بود؛ طراح اصلی (مانند جنید)، رنگ‌گذار، شاعر و خطاط در هماهنگی کامل، صحنه را می‌آفریدند و حتی معماری تصویر گاه عمداً «کج و منحرف» طراحی می‌شد تا انرژی روایی صحنه بیشتر شود.
مکتب تبریز دوم: اوج رنگ، شکوه صفوی و نبوغ سلطان‌محمد
با استقرار دولت صفوی و انتقال کمال‌الدین بهزاد و دیگر استادان هرات به تبریز، مرحله‌ای تازه از شکوفایی نگارگری آغاز شد. کارگاه سلطنتی صفوی، تلفیق‌گر سنت‌های گوناگون بود:
- دید تغزلی تبریز اول
- معماری‌نگاری و نظم هندسی مکتب بهزاد
در این دوران، رنگ‌پردازی به نهایت شکوه خود رسید. برخلاف بهزاد که تنالیته‌های ظریف یک‌رنگی را ترجیح می‌داد، نگارگران تبریز دوم از رنگ‌های جسور، درخشان و پرکنتراست بهره گرفتند و ساختاری بصری ساختند که همزمان شاعرانه و عظیم است.
در رأس این حرکت، نام سلطان‌محمد می‌درخشد؛ شاگرد برجسته بهزاد و مدیر کارگاه بزرگ تصویرگری شاهنامه تهماسبی. او توانست زبانی تلفیقی و منسجم بیافریند که حاصل انعقاد دو جریان بود:
- مکتب‌های ترکمان
- پوشش گیاهی انبوه
- حیوانات سرزنده
- صحنه‌هایی با پیچ‌وخم و تلاطم بصری
- سبک بهزادی/تیموری
- معماری با ساختار مرکزی
- هندسه استوار
- پرسپکتیو ایرانی و نظم ریتمیک دقیق
شاهکار او، درگاه کیومرث (حدود ۱۵۳۰م)، یکی از قله‌های نگارگری ایرانی و قابل مقایسه با شاهکارهای رنسانس اروپاست. اجرای آن سه سال به طول انجامید و تمهیدات بصری‌اش – از منظره‌های خیالین تا پیکره‌های تلطیف‌شده – تصویری از «آغاز آفرینش» را در قالبی تلفیقی از اسطوره، طبیعت و ذهنیت شاعرانه ایرانی عرضه می‌کند.
این اثر، جلوه‌هایی از سوررئالیسمِ ولی در قرن شانزدهم را نیز در خود دارد:
- انسانی که شیر را در آغوش میگیرد
- صخره‌هایی که به شکل چهره و اندام جانداران درآمده‌اند
- تبدیل عناصر طبیعی به نمادهای متافیزیکی
این بیان، نشان می‌دهد که جهان تصویر نه بازتاب طبیعت، بلکه گسترش ذهنیت و تخیل ایرانی است.
از نظر تکنیکی نیز تبریز دوم، به‌ویژه در رنگ‌پردازی، یکی از پیشرفته‌ترین مکاتب جهان در قرن شانزدهم به‌شمار می‌آید و در بسیاری از جنبه‌ها از مکاتب هم‌دوره، از جمله هنر موروماچی در ژاپن، پیش‌تر و پرداخته‌تر ظاهر شده است.
افول دربار و مکتب مشهد (خراسان)
دوران طلایی صفویه دوام نیاورد. شاه طهماسب به دلیل شکست‌های شخصی و نفوذ علمای متعصب، افسرده و بدبین شد. او دستور داد هنر حرام است و مقرری نگارگر را قطع کرد و هنرمندان درباری را خانه‌نشین کرد [46، 47]. سلطان محمد نقاش برکنار شد.
• تیرگی رنگ‌ها: در نقاشی‌های سلطان محمد، از شاهنامه تهماسبی به خمسه نظامی تهماسبی، رنگ‌ها تیره‌تر شدند. این اتفاق باعث موج مهاجرت عظیمی از تبریز به حکومت‌های محلی، به‌ویژه خراسان با حکومت ابراهیم میرزا (عموزاده شاه طهماسب) شد.
• تحول مکتب مشهد: در مشهد، ابراهیم میرزا بانی هنر شد و هنرمندان از مناطق مختلف به آنجا مهاجرت کردند.
◦ سلطه فیگورها: سلطه معماری‌نگاری (سبک بهزادی/جنیدی) از بین رفت. فیگورها اهمیت بیشتری پیدا کردند.
◦ مضامین جدید: توجه به زندگی عادی روزمره و عشایری افزایش یافت.
◦ رنگ‌های ظریف و تیره: رنگ‌ها محدود و تیره‌تر شدند. به جای کثرت رنگ‌ها، از یک رنگ در طیف های رنگی ظریف استفاده می‌شد.
◦ بیابان‌نگاری: به جای درختان انبوه چینی، با تک‌درخت‌ها و ابرهای ساده مواجه‌ایم.
• زمینی‌تر شدن هنر: دستاورد مکتب مشهد این بود که نگارگری ایرانی کمی زمینی‌تر شد؛ هم انسانی‌تر (به جای روحانی) و هم اجتماعی‌تر/مردمی‌تر (به جای درباری). این مکتب با تبعید ابراهیم میرزا در 974 هجری قمری پایان یافت.
مکتب اصفهان (دوران شاه عباس) و فردگرایی
مکتب اصفهان را می‌توان رنسانس هنر ایرانی در قرن 17 میلادی در نظر گرفت. شاه عباس پایتخت را به اصفهان منتقل کرد.
• استقلال هنرمند و تک‌نگاره‌ها: نقاشی درباری پایان یافت. برای اولین بار، اسپانسرهای اروپایی و تجار (بورژواها) نقاشی را حمایت کردند و سفارش‌ها شخصی شد. هنر ایرانی تبدیل به هنری اساساً فردگرا شد که به سمت تک‌نگاره‌ها (Single Figures) سوق یافت.
• رضا عباسی: مهمترین هنرمند این دوره رضا عباسی بود. او سبکی را به وجود آورد که بر پرتره انسان‌ها و تک‌فیگورها تمرکز داشت. فیگورهای او دارای بدن‌های قوس‌دار و پیچ‌وخم‌دار بودند که گویا متأثر از خط نستعلیق ایرانی بود.
• محمد زمان: نقاشی بود که کارهای کپی از نقاشی‌های غربی (ایتالیایی) انجام داد. در مکتب اصفهان، تلفیق هنر اروپایی و ایرانی را داریم و المان‌های چینی و مغولی کمرنگ می‌شوند. رنگ‌پردازی‌های او شاد و بشاش (مانند کارتون و انیمیشن) بود. او نقاشی ایرانی را نوآوری کرد و به یک شکوفایی خاص رساند.
• عمومیت هنر: در این دوره، ما نقاشی دیواری در چایخانه‌ها (قهوه‌خانه‌ها) را داریم و هنر دیگر یک کالای لوکس نبود. همچنین، نقاشی مفهوم خود را از ادبیات جدا کرد.
هنر معاصر و جدید ایرانی
نقاشی قاجار و تداوم سنت‌های بصری
با استقرار سلسلهٔ قاجار (۱۷۸۵–۱۹۲۵)، هنر ایران وارد مرحله‌ای شد که تلفیقی از میراث تصویری ایرانی و تماس روزافزون با هنر اروپا بود. دربار قاجار هنر را ابزاری برای تثبیت قدرت سیاسی و نمایش شکوه سلطنتی می‌دانست و همین نگرش مسیرهای تازه‌ای را در نقاشی و هنر تزیینی گشود.
- پرتره‌نگاری درباری: یکی از برجسته‌ترین دستاوردهای این دوره، رونق پرتره‌نگاری است. نقاشان قاجار، به‌ویژه در بازنمایی شاهان مانند فتحعلی‌شاه، به زبانی تصویری دست یافتند که آمیزه‌ای از آرمانی‌سازی و جزئیات تزیینی بود. چهره‌های کشیده، سبیل‌های پرپشت، نگاه خیره و لباس‌های زرین، نه برای واقع‌نمایی بلکه برای بازتاب ابهت سیاسی مورد استفاده قرار می‌گرفتند.
- کاشی‌های لعاب‌دار: همزمان، هنر کاشی‌کاری نیز به شکلی چشمگیر گسترش یافت. کاشی‌های رنگین در طیف‌های آبی، سبز، زرد و قرمز، که به دلیل مقاومت بالا در اقلیم خشک ایران محبوب بودند، سطح مساجد، مدارس و بناهای شهری را پوشاندند. در این دوره، کاشی‌کاری نه فقط عنصری تزیینی، بلکه بخشی از هویت بصری شهرهای ایرانی شد.
نقاشی قهوه‌خانه‌ای؛ زبان بصری مردم
نقاشی قهوه‌خانه‌ای—که گاه از آن با عنوان "هنر مکتب‌ندیده" یاد می‌شود—یکی از اصیل‌ترین شکل‌های هنر روایی در ایران است. برخلاف سنت‌های رسمی درباری، این هنر از دل فرهنگ مردمی برآمد و بیش از هر چیز بر تخیل، روایت‌پردازی و ایمان هنرمند اتکا داشت.
- نقاشان خودآموخته: هنرمندان این مکتب عمدتاً از طبقات متوسط و پایین جامعه بودند و بخش زیادی از آنان در حرفه‌هایی چون نقاشی ساختمان، کاشی‌سازی یا گچ‌بری فعالیت می‌کردند. آن‌ها بی‌آنکه آموزش آکادمیک دیده باشند، بر اساس باورهای شخصی و جهان ذهنی خود می‌آفریدند. حسین قوللر آقاسی، از چهره‌های بنیادین این جریان، می‌گوید: «اصلاً فکر رقابت با نقاش تحصیل‌کرده و فرنگ‌رفته را نداشتیم»—جمله‌ای که به‌خوبی ماهیت خودجوش و بی‌تکلف این هنر را نشان می‌دهد.
- مضامین حماسی و مذهبی: روایت‌بنیادی در قلب این مکتب قرار داشت. نقاشان پرده‌هایی از حماسه‌های شاهنامه، قصه‌های پهلوانی یا رویدادهای مذهبی خلق می‌کردند. همین پیوند با فرهنگ عامه، سبب شد هنر قهوه‌خانه‌ای، در کنار هنر رسمی، جایگاهی مستقل و محترم نزد مردم بیابد.
- قهوه‌خانه به‌عنوان کارگاه هنری: محیط قهوه‌خانه بستری بود که نقالی، روایت‌گری و نقاشی در آن به هم می‌رسیدند. مردم گرد نقال جمع می‌شدند و نقاش، همان داستان‌ها را بر پرده می‌نشاند. بسیاری از سفارش‌ها نیز از سوی قهوه‌خانه‌داران انجام می‌شد و این فضا عملاً به مرکز تولید و نمایش این نوع نقاشی بدل شده بود.
هنر معاصر ایران
هنر معاصر ایران حاصل تلاقی سنت‌های دیرپای تصویری با جریان‌های مدرن و پسامدرن جهانی است؛ دوره‌ای که از اواسط قرن بیستم شروع شد و با ظهور دانشکده‌های هنر، ارتباط هنرمندان با اروپا و آمریکا، و شکل‌گیری زبان‌های بصری نوگرا گسترش یافت.
در این دوران، هنرمندان ایرانی نه‌تنها به بازخوانی نگارگری و خوشنویسی پرداختند، بلکه عناصر اسطوره‌ای، آیینی و مردمی را با شیوه‌های مدرن ترکیب کردند.
جریان‌هایی چون مکتب سقاخانه، هنر نوگرا، مدرنیسم انتقادی و نقاشیخط، مهمترین محورهای شکل‌گیری هنر معاصر ایران‌اند. در ادامه این مقاله از سایت تونالیته تعدادی از مهمترین نقاشان معاصر ایرانی معرفی میگردند.
۱. سهراب سپهری
سهراب سپهری (1928–1980) یکی از چهره‌های یگانه هنر ایران است که نگاه شاعرانه‌اش در نقاشی نیز جاری است.
وی در آثارش، طبیعت را نه به‌عنوان واقعیت بیرونی، بلکه به‌مثابه «جهان درونی» بازنمایی می‌کند. نقاشی‌های سپهری با خطوط ساده، ترکیب‌بندی‌های مینیمال، و رنگ‌های آرام از دل طبیعت کویری، درختان، تنه‌ها و سکوت برمی‌آیند. او در هنر ایران نماینده اصیل «مینیمالیسم شرقی» است.
۲. محمود فرشچیان
محمود فرشچیان (متولد 1930-2025) بزرگ‌ترین چهره نگارگری معاصر است.
شیوه او ادامه سنت صفوی با زبانی نیمه‌مدرن است:
- خطوط سیال و اغراق‌شده
- رنگ‌های درخشان و هماهنگ
- پیکره‌های کشیده و تماشایی
- فرشچیان توانست نگارگری را از کاربرد کتاب‌آرایی به «تابلونگاری مستقل» تبدیل کند و جهانی تازه برای این هنر بیافریند. آثاری مانند ضامن آهو، عصر عاشورا و فرجام نیلوفر از شناخته‌شده‌ترین آثار او هستند.
۳. آیدین آغداشلو
آیدین آغداشلو (متولد 1940) از تأثیرگذارترین چهره‌های هنر معاصر در سطح نظری و عملی است.
آثار او با تلفیق رنسانس ایتالیایی، نگارگری ایرانی و فضای پست‌مدرن و نئواکسپرسیونیسم شناخته می‌شوند. مجموعه‌هایی مانند خاطرات انهدام و مشق شب بازتابی از فروپاشی، زوال و حافظه تاریخی‌اند.
او در نقد هنر و تاریخ‌نگاری نیز نقشی کلیدی داشته است.
۴. علی‌اکبر صادقی
علی‌اکبر صادقی (متولد 1937) نقاش، پویانما و تصویرگری است که اسطوره‌های ایرانی را با زبانی نو بازآفرینی می‌کند.
موتیف‌های شاهنامه‌ای، رزم‌ها، نمادهای آیینی و ترکیب‌های پرجزئیات، آثار او را به یکی از منحصربه‌فردترین بیان‌های تصویری ایران تبدیل کرده‌است.
او در انیمیشن نیز از پیشگامان ایران است.
۵. حسین زنده‌رودی
حسین زنده‌رودی (متولد 1937) از چهره‌های اساسی هنر مدرن ایران است.
وی با الهام از نمادهای عامیانه، نقش‌مایه‌های مذهبی، اعداد، طلسم‌ها و خوشنویسی، زبانی کاملاً جدید آفرید که بعدها «مکتب سقاخانه» نام گرفت.
زنده‌رودی نخستین هنرمندی بود که توانست نمادهای سنتی را با مدرنیسم انتزاعی پیوند زند.
۶. محمد احصایی
محمد احصایی (متولد 1939) یکی از تأثیرگذارترین چهره‌های خوشنویسی معاصر است.
او با ترکیب حروف، رنگ و فرم در قالب تابلونگاری مدرن، نقاشیخط را به سطحی جهانی رساند.
فرم‌های دایره‌ای، ساختارهای تکرارشونده و رنگ‌های قدرتمند، آثار او را بسیار متمایز کرده‌اند.
۷. منصور قندریز
منصور قندریز (1935–1965) از مهمترین هنرمندان نوگرای ایران بود که عمر کوتاهی داشت.
او با استفاده از نمادهای عامیانه، اشکال هندسی و زبان بصری بومی، پایه‌های مکتب سقاخانه را همراه زنده‌رودی بنا کرد.
قندریز نماینده «هویت‌جویی در هنر نوین ایران» به‌شمار می‌رود.
۸. بهمن محصص
بهمن محصص (1931–2010) از برجسته‌ترین چهره‌های مدرنیسم ایران و از هنرمندان بین‌المللی است.
او در آثارش جهان را تراژیک، پر از تنهایی و رنج وجودی تصویر می‌کند.
مجسمه‌ها و نقاشی‌های او تحت‌تأثیر پیکاسو، جیاکومیـتی و اسطوره‌های یونانی هستند.
محصص به‌عنوان «هیولاساز» یا «غول‌نگار» نیز شناخته می‌شود.
۹. مرتضی کاتوزیان
مرتضی کاتوزیان (متولد 1943) یکی از برجسته‌ترین رئالیست‌های معاصر ایران است.
آثار او با دقت زیاد در نور، پوست، بافت و پرسپکتیو شناخته می‌شوند.
کاتوزیان با رویکردی کاملاً فنی، رئالیسم آکادمیک را در ایران تثبیت کرد و نسل بزرگی از نقاشان واقع‌گرا را آموزش داد.
۱۰. رضا درخشانی
رضا درخشانی (متولد 1952) از هنرمندان نوگرای مطرح ایران در عرصه جهانی است.
کارهای او ترکیبی از خوشنویسی، انتزاع، موتیف‌های ایرانی و تکنیک‌های معاصر غربی‌اند.
درخشانی با آثار بزرگ‌مقیاس و رنگ‌های پرقدرتش شناخته می‌شود و در موزه‌ها و گالری‌های جهان حضور دارد.
۱۱. ابراهیم جعفری
ابراهیم جعفری (1939–2012) نقاش، خطاط و مجسمه‌سازی بود که جهان بصری‌اش بر پایه بیان شخصی و شعر استوار بود.
او از ترکیب خط، نشانه‌های بومی، و فرم‌های انتزاعی، زبان ویژه خود را ساخت.
جعفری از تأثیرگذارترین چهره‌های آموزش هنر در ایران نیز به‌شمار می‌رود.
۱۲. فرشید مثقالی
فرشید مثقالی (متولد 1943) یکی از مهمترین هنرمندان تصویرگری، نقاشی و هنر دیجیتال ایران است.
او با آثار کتاب کودک، پوسترهای سینمایی و انیمیشن‌های آوانگاردش در دهه ۵۰ مشهور شد و جایزه بولونیا و دیگر جوایز جهانی را دریافت کرده است.
زبان بصری مثقالی مینیمال، هوشمندانه و پر از طنز است.
۱۳. قباد شیوا
قباد شیوا (متولد 1939) یکی از تأثیرگذارترین گرافیست‌ها و نقاشان معاصر ایران است.
پوسترهای فرهنگی، موسیقایی و اجتماعی او، نمونه‌های برجسته طراحی گرافیک مدرن ایران‌اند.
شیوا توانسته است میان سادگی و بیان‌گری بصری تعادلی هنرمندانه ایجاد کند.
نقاشی ایرانی چیست؟
نقاشی ایرانی مجموعه‌ای از سنت‌های تصویری است که طی هزاران سال در سرزمین ایران شکل گرفته و تحت‌تأثیر فرهنگ‌های گوناگون، اما با حفظ هویت مستقل خود رشد کرده است. این هنر بر خط، رنگ‌های تخت، روایت‌پردازی، تزیین‌گرایی و جهان‌سازی شاعرانه تکیه دارد. از دیوارنگاره‌های باستانی و نگارگری ایرانی گرفته تا نقاشی قهوه‌خانه‌ای و هنر معاصر، نقاشی ایرانی همیشه بر «بیان داستانی»، «هماهنگی بصری» و «نگاه نمادین به جهان» استوار بوده است.
خلاصه تاریخچه نقاشی ایرانی
تاریخ نقاشی ایرانی را می‌توان به چند دوره بزرگ تقسیم کرد:
- ایران باستان: دیوارنگاره‌های ساسانی و پیش از آن، پایه‌های زیبایی‌شناسی تصویر ایرانی را گذاشتند.
- دوران اسلامی: نگارگری در مکاتب بغداد، تبریز، هرات و صفوی به اوج رسید و شاهکارهایی مانند شاهنامه شاه‌طهماسب پدید آمد.
- دوره قاجار: با ورود هنر غربی، پرتره‌نگاری و ویژگی‌های واقع‌گرایانه به نقاشی راه یافت.
- قرن ۲۰ و معاصر: ظهور جنبش‌هایی مانند «سبک سقاخانه»، جریان مدرن و سنت‌گرا، و نیز بازخوانی نقاشی قهوه‌خانه‌ای.
این مسیر طولانی، تصویری از تحول ذوق ایرانی از اسطوره تا زندگی روزمره و از دربار تا مردم کوچه و بازار ارائه می‌دهد.
نقاشی تاریخی ایرانی
نقاشی تاریخی در ایران به تصویرگری رویدادهای ملی، مذهبی، حماسی و وقایع شاهان می‌پردازد. مهمترین نمونه‌های این شاخه عبارت‌اند از:
- شاهنامه‌نگاری: از دوران ایلخانی تا صفوی، یکی از والاترین دستاوردهای تصویرگری تاریخ ایران است.
- نقاشی‌های واقعه‌نگار قاجار: مانند نبردهای شاهان، سفرهای اروپایی و مراسم رسمی.
- نقاشی قهوه‌خانه‌ای: بازنمایی روایت‌های عاشورا، رستم و سهراب، نبردهای اسطوره‌ای و قصه‌های عامیانه.
نقاشی تاریخی ایرانی بر دراماتیزه‌کردن صحنه، تأکید بر قهرمانان، و روایت‌محوری استوار است.
نقاشی ایرانی سنتی
منظور از نقاشی سنتی ایرانی معمولاً نگارگری است؛ همان هنر کتاب‌آرایی که در دوره‌های تیموری و صفوی شکوفا شد. ویژگی‌های آن شامل:
- استفاده از رنگ‌های درخشان
- خطوط سیال و منحنی
- فضاهای تخت بدون پرسپکتیو
- جزئیات فراوان در طبیعت، معماری و پوشاک
- موضوعات ادبی و اسطوره‌ای
نقاشانی چون بهزاد، سلطان‌محمد و رضا عباسی ستون‌های این هنر به‌شمار می‌روند. این سبک همچنان به‌صورت معاصر بازآفرینی و آموزش داده می‌شود.
نقاشی ایرانی قدیمی
اصطلاح «نقاشی ایرانی قدیمی» گسترده‌تر از نگارگری است و همه سنت‌های تصویری ایران تا پایان دوره قاجار را دربرمی‌گیرد:
- دیوارنگاره‌های اشکانی و ساسانی
- تذهیب و نگارگری اسلامی
- نقاشی‌های سه‌بعدی‌گرای اواخر صفوی
- پرتره‌های باشکوه دوره قاجار
- کاشی‌نگاری‌ها و تصاویر آیینی
وجه مشترک این آثار، زیباشناسی تزیینی، رنگ‌پردازی نمادین و داستان‌محوری است.
نقاشی ایرانی معروف
در میان نقاشی‌های ایرانی، برخی آثار به‌دلیل ارزش تاریخی، زیبایی‌شناسی ممتاز یا جایگاه فرهنگی‌شان شهرتی جهانی دارند؛ از جمله:
- نگاره‌های شاهنامه شاه‌طهماسب (صفوی)
- منصب‌نامه و خمسه نظامی بهزاد (تیموری)
- مجلس‌نگاری‌های رضا عباسی (صفوی)
- پرتره‌های فتحعلی‌شاه (قاجار)
- پرده‌های عاشورایی قهوه‌خانه‌ای اثر حسین قولر آقاسی و محمد مدبر
- آثار سقاخانه‌ای مانند حسین زنده‌رودی و منصور قندریز (قرن ۲۰)
این آثار نمایندگان شناخته‌ششده‌ی دوره‌های مختلف هستند و مسیر تطور نقاشی ایرانی را روشن می‌کنند.
